Người phụ nữ Lưu Quang Vũ yêu trong "những năm đau xót và hy vọng" là ai?

Trong chương trình Đêm thơ nhạc kịch "Gió và tình yêu thổi qua đất nước tôi" do gia đình tác giả phối hợp với báo Nông thôn Ngày nay/Dân Việt tổ chức, nhân dịp 75 năm ngày sinh, 35 ngày mất của Lưu Quang Vũ (7/4/1948-29/8/1988), diễn ra ngày 16/8 tại Nhà hát Lớn Hà Nội, một phần trong đêm diễn mang tên Anh yêu em và anh tồn tại, nói về ba người phụ nữ đã để lại nhiều dấu ấn trong các sáng tác vầ gắn bó với ba giai đoạn cuộc đời của cố tác giả.

Người đầu tiên là nghệ sĩ Tố Uyên - người thể hiện thành công vai nữ chính trong phim "Con chim vành khuyên". Cả hai ở gần nhà, cùng sinh hoạt trong đội văn nghệ nên thân thiết từ nhỏ, kết hôn năm 1969. Họ chia tay khi có con trai đầu lòng - Lưu Minh Vũ. 

Người phụ nữ thứ hai là họa sĩ Nguyễn Thị Hiền - con gái của nhà văn Kim Lân, chị gái của họa sĩ Thành Chương. Theo chia sẻ của nhà báo Lưu Quang Định - Tổng Biên tập báo Nông thôn Ngày nay/Dân Việt, em trai của cố nhà thơ Lưu Quang Vũ thì đây là mối tình nảy nở trong "những năm đau xót và hy vọng". Đó là những ngày Lưu Quang Vũ lận đận kiếm sống, đi tìm con đường nghệ thuật. 

Quang cảnh họp báo Đêm thơ nhạc kịch Gió và tình yêu thổi qua đất nước tôi. Ảnh: Phạm Hưng

Lúc bấy giờ, nhà văn vừa rời khỏi quân ngũ, đang thất nghiệp, sống vô phương hướng và đã có gia đình. Trong bài thơ Gửi Hiền mùa đông, ông viết: "Phút bàng hoàng nhớ hết mọi buồn đau. Tôi khóc trên tay em lặng lẽ. Tôi sợ lắm, mùa đông sương buốt thế. Em có là mãi mãi để tôi yêu".

Cuối cùng, họ chia tay, kỷ vật còn lại là cuốn sổ mà Lưu Quang Vũ làm thơ, Nguyễn Thị Hiền vẽ minh họa. Nhiều năm sau này, bà vẫn tiếc vì làm mất. Bà là "bóng hồng" duy nhất có mặt trong đêm thơ, nhạc kỷ niệm của ông ngày 16/8 tới đây. Nghệ sĩ Tố Uyên do sức khỏe không được tốt nên không thể có mặt.

Các nghệ sĩ trình bay các tác phẩm của Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh trong họp báo Đêm thơ nhạc kịch Gió và tình yêu thổi qua đất nước tôi. Ảnh: Phạm Hưng

Sau mối tình với họa sĩ Nguyễn Thị Hiền, Lưu Quang Vũ kết hôn với người vợ thứ hai - Xuân Quỳnh - năm 1973. Cuộc hôn nhân của họ từng bị mẹ Lưu Quang Vũ "phản đối" bởi nữ sĩ hơn chồng 6 tuổi, từng có một đời chồng và con riêng. Trước khi nên vợ chồng, Xuân Quỳnh là bạn thơ của ông Lưu Quang Thuận. Nữ sĩ gọi bố, mẹ Lưu Quang Vũ là "anh, chị" nên Quang Vũ từng có thời gọi vợ là "cô". Bạn bè, đồng nghiệp nói ra nói vào khiến Lưu Quang Vũ ngại ngùng, khép mình hơn. Hai người lặng lẽ vượt qua điều tiếng, ở bên nhau 15 năm.

Vợ chồng họ cùng chăm lo ba con trai: Minh Vũ, Tuấn Anh, Quỳnh Thơ. Trong đó, Minh Vũ, Tuấn Anh lần lượt là con riêng của Quang Vũ, Xuân Quỳnh. Quỳnh Thơ là con chung của hai người. NSƯT Lê Chức nhớ mỗi lần sang nhà bạn chơi, ông đều thấy Xuân Quỳnh ngồi trên cái chòi chông chênh giữa hai bờ lan can, vò những chậu quần áo của cả bốn bố con. Lưu Quang Vũ có viết trong bài thơ Và anh tồn tại: "Em ở đấy, đời chẳng còn đáng ngại/ Em ở đấy, bày tay tin cậy/ Bàn tay luôn đỏ lên vì giặt giũ mỗi ngày".

Ngoài những vần thơ tình, chương trình sẽ giới thiệu các bài thơ đậm triết lý dân tộc của Lưu Quang Vũ. Các nghệ sĩ sẽ ngâm một số bài thơ Nói với mình và các bạn, Việt Nam ơi, Người cùng tôi. Ca sĩ Mỹ Linh, giọng ca nhí Bùi Hà My thể hiện một số bài thơ được phổ nhạc như Gió và tình yêu thổi qua đất nước tôi, Mắt một mí, Phố ta.

Nhà báo Lưu Quang Định – Tổng biên tập báo Nông thôn Ngày nay/điện tử Dân Việt phát biếu trong họp báo Đêm thơ nhạc kịch Gió và tình yêu thổi qua đất nước tôi. Ảnh: Phạm Hưng

Theo chia sẻ của nhà báo Lưu Quang Định, trong Đêm thơ nhạc kịch Gió và tình yêu thổi qua đất nước tôi sẽ có những tác phẩm của nhà thơ Lưu Quang Vũ từng được công bố trước đây nhưng ít được biết đến.

"Trong chương trình lần này, Ban tổ chức sẽ biểu diễn những tác phẩm vì nhiều lý do khác nhau mà trước đây ít được biểu diễn trước công chúng. Hai chủ đề lớn được trình bày trong đêm thơ nhạc kịch lần này là trách nghiệm công dân và tình yêu. Với tổng cộng 13 bài thơ được trình bày, trong đó có những sáng tác vào những năm 1970 khi đất nước đang ở giai đoạn chiến tranh ác liệt với những hy sinh, gian khổ. Khi đó, thơ đa phần đều mang âm hưởng ca ngợi quê hương đất nước. Thế nhưng thơ của tác giả Lưu Quang Vũ lại nhìn vào số phận con người với những hy sinh, mất mát của cuộc chiến. Những tác phẩm lần đầu được trình diễn có thể kể đến như Việt Nam ơi, Người cùng tôi, Trung Hoa… Những bài thơ này là các bài thơ khác biệt so với những tác phẩm cùng thời bấy giờ.

Về chủ đề tình yêu, chúng ta đều biết cuộc đời nhà thơ Lưu Quang Vũ có ba người phụ nữ ảnh hưởng đến sáng tác và cuộc đời của anh. Trong đó, thơ của anh Vũ dành tặng chị Quỳnh vì một số lí do mà ít được biết đến hơn. Vì thế, đêm thơ nhạc kịch lần này sẽ dành thời gian để giới thiệu những bài thơ này".

Họa sĩ Lê Tâm (áo vàng) họp báo Đêm thơ nhạc kịch Gió và tình yêu thổi qua đất nước tôi. Ảnh: Phạm Hưng

Họa sĩ Lê Tâm, tác giả phổ nhạc một số bài thơ của Lưu Quang Vũ chia sẻ: "Có thể thấy, có rất ít bài thơ của tác giả Lưu Quang Vũ được phổ nhạc dù các bài thơ của anh đều rất hay. Khi nhìn lại, tôi nhận ra rằng các bài thơ của anh Vũ rất khó phổ nhạc. Ngay cả trong những bài thơ tình của anh cũng rất ít khi rất hiện những câu chữ bóng bẩy. Thơ anh không mềm mại mà luôn tồn tại những sóng ngầm.

Trong đêm thơ nhạc kịch lần này, tôi lựa chọn 10 bài thơ và chắt lọc lại còn hai bài thơ để phổ nhạc. Đó là bài thơ Nhà chật, bởi đây là khúc tình ca tuyệt đẹp. Ngôn ngữ trong bài đầy giản dị nhưng lại mang tính tượng trưng cùng nhiều cặp tương phản, những biểu tượng của cuộc sống và mơ mộng. Căn nhà này được anh Lưu Quang Vũ ví như "khoang thuyền hẹp nhỏ giữa đáy sông" mà con người, tình yêu sống trên đó vừa phải căng buồm để đi và vừa phải nấu cơm để sống. Ngôi nhà hẹp nhưng lại vô cùng rộng lớn bởi có ô cửa sổ, có người đàn bà và trong đôi mắt của cô ấy là thăm thẳm những chân trời. Đây chính là động lực để nhà thơ Lưu Quang Vũ vượt qua mọi hoàn cảnh và đi đến những điều lớn lao.

Thứ hai, tôi lựa chọn bài thơ Phố ta, đây là bài thơ rất nổi tiếng với hình ảnh con chim sẻ tóc xù. Tôi thích Lưu Quang Vũ ở cái anh là người rất hào sảng, công bằng, sòng phẳng, sẵn sàng vượt qua mọi hoàn cảnh".

Nhạc sĩ Vĩnh Tiến họp báo Đêm thơ nhạc kịch Gió và tình yêu thổi qua đất nước tôi. Ảnh: Phạm Hưng

Nhạc sĩ Vĩnh Tiến – tác giả của ca khúc chủ đề của chương Gió và tình yêu thổi qua đất nước tôi chia sẻ: "Khi nhận nhiệm vụ khai thác di sản, kho báu mang tên Lưu Quang Vũ, tôi đã lựa chọn bài thơ Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi, tôi đã lựa chọn hướng khai thác trữ tình mang tâm thế lớn lao trong ca từ của tác giả. Tôi tin rằng đây sẽ là một bài hát mới, phù hợp với ca sĩ Mỹ Linh. Đồng thời, tôi cũng chọn ra bài Mắt một mí, đây là bài hát thể hiện vẻ đẹp dân gian của người phụ nữ Việt Nam. Bài hát này sẽ được thể hiện bởi ca sĩ trẻ Bùi Hà My. Mong rằng hai bài hát này sẽ nhận được sự ủng hộ của khán giả và công chúng". 

NSƯT Lê Chức – họp báo Đêm thơ nhạc kịch Gió và tình yêu thổi qua đất nước tôi. Ảnh: Phạm Hưng

NSƯT Lê Chức – người sẽ thể hiện 2 bài thơ trong Đêm thơ nhạc kịch Gió và tình yêu thổi qua đất nước xúc động cho biết:

"Tôi là người diễn vở đầu tiên của Lưu Quang Vũ – Sống mãi tuổi 17. Tôi cũng là người ôm thân xác Vũ cùng Xuân Quỳnh và cháu Thơ, chúng tôi đón 2 quan tài ở Hải Dương về. Đó là những giây phút đau đớn không bao giờ tôi có thể quên được. Chúng tôi nuôi nhau từng lon gạo, quả trứng. Tôi xin Quỳnh cho tôi ăn bữa cơm vì đói quá. Quỳnh nói: "Anh có đứa con gái hay lắm. Chúng ta làm thông gia đi!". Sống những giây phút ấy mới hiểu Vũ "Ôi Tiếng Việt ngàn đời tôi mắc nợ" chính là đáy sâu trong thơ của Lưu Quang Vũ. 

Trước năm 1986, những trạng thái văn học – nghệ thuật ấy khó xuất hiện. Trước Tôi và chúng ta, chữ "tôi" không được vang lên. Với Lưu Quang Vũ, tôi là người trong gia đình. Tôi đã đọc Thời gian trắng của Xuân Quỳnh ở dịp kỷ niệm lần trước, tôi đã đọc Tiếng Việt ở Cung Văn hoá Việt Xô. Nhưng bất kỳ tác phẩm nào, tôi cũng đọc bằng tất cả những gì tôi biết về Vũ, đọc bằng cả những gì chúng tôi có với nhau khi no đói".